De recente waarschuwingen over recordhoge temperaturen en de toenemende milieuvervuiling maken pijnlijk duidelijk dat we op een kruispunt staan in onze relatie met de aarde. Januari 2025 was wereldwijd de warmste januari sinds het begin van de metingen. De temperaturen lagen gemiddeld 1,66°C boven het pre-industriële niveau, en op sommige plekken bedroeg de afwijking zelfs meer dan 2°C. Deze cijfers klinken abstract, maar de gevolgen zijn concreet. Smeltende ijskappen, verwoestende bosbranden, overstromingen, langdurige droogtes, verlies van biodiversiteit – het zijn geen verre doemscenario’s meer, maar realiteiten die zich voor onze ogen voltrekken. En terwijl de thermometer stijgt, rijst ook een diepere vraag: wat zegt dit alles over onze relatie tot de aarde, tot elkaar, tot het leven?
De klimaatcrisis is niet louter een ecologisch of technologisch probleem. Ze is ook een moreel, spiritueel en existentieel vraagstuk. Ze dwingt ons om na te denken over hoe we leven, wat we waarderen, en welke toekomst we nastreven. Wat is het waard om te behouden? Wat willen we doorgeven? En wat betekent het om mens te zijn te midden van een ecosysteem dat steeds fragieler wordt?
De wetenschap heeft haar werk gedaan. Klimaatmodellen waarschuwen ons al decennia voor het overschrijden van planetaire grenzen. Rapporten van het IPCC, studies over CO₂-uitstoot, zeespiegelstijging en het verlies van biodiversiteit stapelen zich op. Maar waarom lijkt de noodzakelijke gedragsverandering uit te blijven? Waarom handelen we niet in verhouding tot de urgentie? Wellicht omdat er iets ontbreekt in de manier waarop we met deze feiten omgaan. We missen een taal die zowel het hoofd als het hart aanspreekt. Een taal die cijfers verbindt met betekenis.
In veel spirituele tradities – waaronder de islam, het christendom en het jodendom – wordt de mens gezien als rentmeester van de aarde. Niet als eigenaar, maar als beheerder. Deze visie stelt dat de natuur geen bezit is, maar een toevertrouwd goed waarvoor we zorg moeten dragen. Het is een visie die balans vooropstelt: tussen nemen en geven, gebruiken en behouden, vooruitgang en terughoudendheid. En vooral: een visie die de mens plaatst binnen een groter geheel, in plaats van erboven.
De moderne tijd heeft deze visie grotendeels verdrongen. De mens werd herleid tot homo economicus, een rationeel wezen dat handelt vanuit eigenbelang en nut. De natuur werd een grondstof, de toekomst een rekensom. Groei werd het hoogste goed. Maar in die reductie ging ook iets verloren: de verwondering, de verbondenheid, het besef van verantwoordelijkheid. We leerden de wereld kennen in stukken en metingen, maar vergaten haar te waarderen als levend geheel.
Toch groeit wereldwijd het besef dat er een andere benadering nodig is. Er ontstaan nieuwe allianties tussen wetenschap, ethiek en spiritualiteit. Universiteiten starten interdisciplinaire programma’s rond ecologie en zingeving. Theologen spreken over ecospiritualiteit. Jongerenbewegingen combineren klimaatactivisme met moreel appel. Kunstenaars geven stem aan de stilte van bedreigde landschappen.
Ook in de praktijk zien we hoopvolle voorbeelden. Ondanks de ethische bedenkingen rond sommige megaprojecten tonen initiatieven zoals NEOM (in Saoedi-Arabië) en Masdar City (in Abu Dhabi) aan hoe ook op grote schaal duurzame ambities vorm kunnen krijgen. In België groeit de hernieuwbare energiecoöperatie FORE, waarin burgers investeren in wind- en zonne-energie. In Latijns-Amerika bloeien agro-ecologische projecten die lokale gemeenschappen versterken en ecosystemen herstellen. Deze initiatieven zijn meer dan technische oplossingen – ze zijn uitingen van een nieuwe houding, een ander mens- en wereldbeeld.
De uitdaging van de klimaatcrisis is dus niet alleen: wat moeten we doen? Maar ook: wie willen we zijn? Willen we doorgaan op het pad van onbeperkte groei, individualisme en uitputting? Of kiezen we voor een toekomst waarin we als mens niet heersen over, maar leven mét de aarde?
Deze keuze vraagt meer dan beleid en technologie. Ze vraagt om herbronning. Om reflectie. Om een ethiek van zorg, matigheid en verbondenheid. De wetenschap kan ons de feiten geven. Maar het zijn onze waarden die richting geven. Zonder zingeving blijft kennis leeg. Zonder visie op het goede leven blijft ecologie een technische discipline.
De klimaatcrisis vraagt om meer dan alleen technische oplossingen
Het is van cruciaal belang dat we bruggen bouwen tussen disciplines – tussen klimaatwetenschappers en ethici, tussen beleidsmakers en religieuze leiders, tussen economen en kunstenaars. Want pas als het hoofd en het hart samen optrekken, ontstaat er ware transformatie. Een transformatie van het menselijk hart en de menselijke mentaliteit.
Orbis Magazine’s motto, “Waar wetenschap en zingeving elkaar ontmoeten,” is daarom geen luxe, maar een noodzakelijke strategie. Door de onvermijdelijke feiten van de wetenschap te omarmen en deze te verrijken met de tijdloze wijsheid en ethische kaders van zingeving – zoals het principe van evenwicht en het concept van rentmeesterschap – kunnen we een collectieve verantwoordelijkheid op ons nemen. Alleen dan kunnen we het evenwicht bewaren en een duurzame, rechtvaardige toekomst voor de mensheid en de hele schepping opbouwen.
Dit is geen vrijblijvende suggestie.
Het is de morele roeping van onze tijd.
Door Bahattin Koçak
